Is het straffen en corrigeren van je paard nodig?
Straf geven aan je paard. Goed of slecht?
Een veel voorkomend voorbeeld is het paard dat dreigt met bijten of bijt bij een benadering door mensen of bijvoorbeeld bij het opzadelen. Vaak ‘straffen’ mensen dit gedrag door het paard te slaan, of waarschuwen met de stem of door de vinger op te heffen.
Operante conditionering
Als gedragstherapeut denk ik bij correctie (of straf) aan operante conditionering. Zowel mensen als dieren kunnen leren van de gevolgen van hun eigen gedrag. Als je een bepaald gedrag vertoont en dit een verbetering van jouw situatie oplevert is de kans groot dat je dit gedrag vaker gaat vertonen. Levert jouw gedrag een verslechtering voor jouw situatie, dan is de kans groot dat je dit gedrag minder vaak gaat vertonen. Er zijn vier vormen van operante conditionering, twee leervormen veroorzaken een toename van een gedrag (positieve en negatieve bekrachtiging) en twee vormen veroorzaken een afname van gedrag (positieve en negatieve correctie).
Correctie in (leer)theorie
Volgens de leerprincipes kunnen straf of correctie onder het leerprincipe vallen waarbij een bepaald gedrag afneemt of stopt. Zowel positieve als negatieve correctie kunnen dit effect hebben. Een negatieve correctie houdt in dat indien het paard een bepaald gedrag vertoond ‘iets prettigs’ verdwijnt waardoor de situatie dus eigenlijk verslechterd. Hierdoor kan het paard leren dit gedrag niet meer te vertonen. Je kunt je voorstellen dat deze vorm van straf niet snel angst of pijn veroorzaakt. Als gedoeld wordt op deze leervorm bij het gebruik van het wordt ‘straf’ of ‘correctie’ zijn er gemiddeld genomen geen grote welzijnsrisico’s.
De meeste mensen die over straf of corrigeren spreken zullen deze vorm van operante conditionering niet bedoelen. Maar ze bedoelen de andere vorm van corrigeren; een positieve correctie. Dit is ‘iets’ onprettigs dat direct na of tijdens een bepaald gedrag volgt waardoor het paard dat gedrag in de toekomst niet of minder gaat vertonen. Meestal is er sprake van ‘iets’ waardoor het paard schrikt, pijn en/of ongemak ervaart. Logischerwijs levert deze vorm van leren risico’s op angst en zal het paard vaak pijn of ongemak ondervinden waardoor er welzijnsrisico’s zijn.
“Als mensen hun paard ‘straffen’ (cq slaan of schoppen) is het zelden een ‘correctie’ volgens de leerprincipes. Wat is het dan wel?”
Straf vaak geen straf
In praktijk blijken de termen straf en correctie zeer ruime begrippen. Het is per situatie anders, wat gebeurd er en welke uitwerking hebben de handelingen op het gedrag van het paard. In heel veel situaties – waar deze termen gebruikt worden – er geen sprake is van een positieve correctie. Het paard koppelt de straf niet aan het gedrag (snapt het niet), er is sprake van een ander leerprincipe en/of er zijn andere redenen waarom het gedrag blijft bestaan. Het gevolg is dat het paard – in zijn ogen – zomaar een tik of een schop krijgt, waardoor de situatie onvoorspelbaar wordt en het paard angstig kan worden. Vaak wordt al het gedrag geremd waardoor degene die de straf geeft zou kunnen denken dat het ‘werkt’. Per paard is de uitwerking anders van een ‘niet begrepen’ straf. Het meest voorkomende probleemgedrag in mijn consulten is agressie voorgekomen uit angst (angstagressie) na het gebruik van fysieke ‘straf’.
Praktijkvoorbeeld
Een veel voorkomend voorbeeld is het paard dat dreigt met bijten of bijt bij een benadering door mensen of bijvoorbeeld bij het opzadelen. Vaak ‘straffen’ mensen dit gedrag door het paard te slaan, of waarschuwen met de stem of door de vinger op te heffen. Het gedrag kan hierdoor veranderen maar vaak het blijft bestaan. De eigenaar moet bijna elke het paard blijven waarschuwen en/of daadwerkelijk straffen. Ook in dit geval is de ‘straf’ geen positieve correctie, maar vaak de (mede)oorzaak van het in stand blijven van het agressieve gedrag.
Niet nodig en schadelijk
In praktijk worden paarden helaas regelmatig ‘gestraft’ door flinke tikken met de zweep, schoppen onder de buik of bijvoorbeeld een mep met de hand (tegen het hoofd). Vaak is deze straf bedoeld om het paard ongewenst gedrag te stoppen. Deze vormen van straf zal ik zelden tot nooit adviseren en altijd proberen te vermijden. Deze vorm van ‘straffen’ komt voort uit gebrek aan kennis hoe het anders kan. Zelfs al zou deze straf wel een echte (positieve) correctie zijn volgens de leerpricipes – blijkt in praktijk dat straf vaak minder of zelfs een negatief effect heeft op het ongewenst gedrag dan bijvoorbeeld een beloningsgerichte aanpak.
“Als enerzijds de straf helemaal niet nodig is en anderzijds de straf vaak sowieso geen straf was? Dan zouden we paarden onnodig pijn doen en angstig maken.”
Met voldoende kennis van leerprincipes en gedrag zal je zien dat dat er veel slimmere oplossingen die focussen op de oorzaak van het gedrag en het paard juist te leren wat wel de bedoeling is. Als enerzijds de straf helemaal niet nodig is en anderzijds de straf vaak sowieso geen straf was? Dan zouden we paarden onnodig pijn doen en angstig maken.
Gedrag is complex
Het paard heeft een gegronde reden om het gedrag uit te voeren, zoals pijn of angst. Denk bijvoorbeeld aan een paard dat bijt bij opzadelen. Maar ook het paard dat dreigt of bijt als je in stal komt heeft een goede reden. Door te het paard te bedreigen of slaan wordt de associatie niet beter.
Er zijn allerlei factoren die het gedrag van het paard beïnvloeden. Gemiddeld genomen is een eigenaar circa 1,5 uur per dag met het paard bezig. Wat het paard de andere 22,5 uur doet, hoe het leeft en wat het eet, alles heeft invloed op gedrag. Bijna alle handelingen die wij met het paard verrichten zijn gedragingen die het paard heeft moeten leren, zoals lopen aan een halster, maar ook rijpaard zijn. Met dat ‘leren’ kan van alles fout gaan, niet iedereen heeft alle vaardigheden om de ideale diertrainer te zijn.
Daarnaast willen veel mensen circa 5 keer per week met het paard ‘sporten’. Van nature zijn niet alle paarden niet zo ‘sportief’ en ondervinden sommige paarden last van pijn of ongemak waardoor er problemen kunnen ontstaan. Heel veel probleemgedrag is op te lossen door de oorzaak weg te halen en de omstandigheden en omgang te veranderen.
“Zouden paarden gillen als varkens zouden we mogelijk anders met ze omgaan.”
Bescherm je paard
Natuurlijk heeft bijna iedereen wel eens zijn geduld verloren of zijn er soms situaties waarbij je eigen veiligheid in gevaar komt waardoor je ‘groffer’ tegen je paard kan zijn dan je zou willen. Als het goed is probeer je dat te voorkomen, maar iedereen maakt fouten (ook ik!).
Een paard is weinig vocaal en maakt zelden geluid als het angstig is of pijn heeft. Zouden paarden gillen als varkens zouden we mogelijk anders met ze omgaan. Als gedragstherapeut voor paarden leert de ervaring dat bijna al het ongewenste gedrag is op te lossen zonder gebruik van straf (positieve correctie) en daarnaast straf vaak de oorzaak is van ongewenst gedrag, angst en (angst) agressie. Daarom adviseer ik elke eigenaar of trainer straf zoveel mogelijk te vermijden.
Gedragstherapie voor paarden;
Professionele hulp bij gedragsproblemen!
Heeft uw paard gedragsproblemen? U krijgt de hulp die nodig is om het ongewenste gedrag te veranderen of te stoppen! Arlène Jansen is een Tinley® gedragstherapeut voor paarden geaccrediteerd door de SPPD.
DIRECT (vrijblijvend) CONTACT? VUL HET FORMULIER IN OF MAIL.
