Het gevaar van slaapgebrek bij paarden – een serieus welzijnsprobleem

Het gevaar van slaapgebrek bij paarden – een serieus welzijnsprobleem

Er wordt vaak gedacht dat paarden staand kunnen slapen. Dit is maar ten dele waar. Paarden hebben circa 30 minuten rem-slaap nodig per dag. Als het paard enkele dagen niet op deze wijze kan slapen kan hij zo uitgeput raken dat hij letterlijk staand in slaap valt – en daarbij echt instort en valt.

Symptomen slaaptekort

• Paard lijkt ineens om te vallen tijdens rustig moment (bijvoorbeeld tijdens poetsen in zonnetje)
  Een paard met chronisch slaaptekort kan op een rustig moment (staat op rust, of staat te rusten) langzaam lijken om te vallen. Meestal zakt het paard eerst door de knieën aan de voorzijde en heeft moeite zijn balans te houden. Vlak voor dat hij écht omvalt – hersteld hij zichzelf en wordt weer wakker. In feite gaat het paard van fase 1 naar fase 2 en komt bijna in fase 3. Maar, omdat het paard niet WIL of KAN liggen, wordt hij weer wakker.
• Verwondingen aan de voorzijde van de kogel en knie
  Omdat het paard gedeeltelijk letterlijk in slaap ‘valt’ komt het regelmatig voor dat paarden op hun knieën vallen tijdens een slaap-aanval. Vaak weten ze te voorkomen dat ze helemaal omvallen.
  
• Kale plekken onder aan de hals – of zijdelings aan billen (hangen over staldeur of ‘zitten’ op voerbak)
  Paarden die op stal verblijven lijken soms steun te zoeken aan een staldeur of voerbak. Ze kunnen met hoofd en hals over de deur ‘ hangen’  en vanuit deze positie in de paradoxale slaap ‘vallen’. Vreemde schuurplekken of kale plekken aan bilzijde of onder aan de hals kunnen worden waargenomen.

“Slaapgebrek bij paarden > op een rustig moment lijkt je paard ineens neer te storten en hersteld net op tijd”

Slaap essentieel voor goed welzijn

Slaap is essentieel voor het paard en heeft een directe invloed op zijn gezondheid en welzijn. Slaap wordt echter zelden gemonitord of gemeten dit is voor veel eigenaren ook niet eenvoudig te doen. Daarmee is dit belangrijke onderdeel van welzijn vaak onderbelicht. Een nieuwe studie (Polysomnography* as a Tool to asses equine Welfare – 2018 C. Fuchs, L.C. Kiefner, M. Kalus, S. Reese, M. Erhard, A.-C. Wöhr) heeft aangetoond dat managementproblemen of fysieke problemen ertoe kunnen leiden dat paarden slaapgebrek krijgen en het risico lopen op ernstig letsel.
*Polysomnography = slaaponderzoek waarbij verschillende fysiologische parameters tijdens de slaap opgenomen worden.

Enkele resultaten van het onderzoek:

• Paarden die onvoldoende gaan liggen, lijden aan slaapgebrek, dat tot vallen/instortingen leidt.
• Slaaplaboratoriumonderzoek in een 24-uur tussen bij 36 paarden toonde tussen de vier en 199(!) momenten van instorting (wankelen en plots ineenzakken) tijdens de periode.
• Paarden die instortten hadden een veranderd en zeer onrustig slaapprofiel. REM-slaapfasen waren korter en traden op terwijl ze stonden en vonden in 86% van de gevallen plaats tijdens of vlak voor de ineenstorting.
• Het aantal instortingen had een directe relatie met de tijd die het paard had gelegen.  Paarden die wel gingen liggen, vertoonden significant minder instortingen.
• Meer dan 90% van de paarden die instortten (wankelen en plots ineenzakken) waren hierdoor gewond geraakt.
• Slaaptekort moet niet worden verward met narcolepsie, een zeer zeldzame chronische neurologische aandoening.
• Er is meer onderzoek nodig om de factoren te identificeren die liggende slaap stimuleren en slaapgebrek voorkomen.

Slaapfases van het paard

• 1e fase: diepe rust – Paard is in diepe rust, maar is nog redelijk alert en is gemakkelijk gewekt.
• 2e fase: langzame golf slaap – Paard is nog meer ontspannen, heeft wel spiertonus en de hersenactiviteit is trager.
De 1e en 2e fase kunnen plaatsvinden terwijl het paard staat (ook liggend).

• 3e fase: paradoxale slaap – Paard is in diepe slaap, in deze fase treedt de REM-slaap op.
De 3e fase kan alleen plaats vinden als het paard ligt!

Hoe en hoelang slapen paarden?

Onderzoek naar paarden (op stal) toont aan dat ze een normale totale slaaptijd van drie en een half uur per nacht hebben. De duur van de verschillende slaapfasen is relatief constant. REM-slaap bedraagt in totaal ongeveer 30 minuten per nacht (15% van de totale slaaptijd) en langzame slaap neemt met 65% de meeste tijd in beslag. De rest van de totale slaaptijd wordt in lichte slaap doorgebracht. Meer onderzoek zal nodig zijn – juist ook naar slaapgedrag in moderne huisvesting zoals paddock paradise achtige concepten.

Paradoxale slaap kan alleen liggend!

Paradox staat voor tegenstelling hiermee wordt de schijnbare tegenstelling tussen een geactiveerd EEG (hersenactiviteit) – dat lijkt op het EEG tijdens de waaktoestand – en het volledig ontbreken van de spierspanning bedoeld. In de paradoxale fase van de slaap, heeft het paard snelle oogbewegingen (REM-slaap), verlies van reflexen en spierfunctie en een verhoogde hersenactiviteit. Indien het paard staat in de 1e en 2e fase van de slaap, zal hij even wakker worden alvorens hij gaat liggen voor de 3e fase. In dit moment controleert hij zijn omgeving. Indien de omgeving veilig en vertrouwd genoeg is zal hij gaan liggen en opnieuw fase 1 en 2 doorlopen om vervolgens in de paradoxale slaap te komen.Als een paard ‘op rust staat’ (om op rust te staan zet het paard 1 achterbeen op slot en het andere rust alleen nog op de toon) kan hij dommelen in de diepe rust (1e fase) of slapen in de langzame golf slaap (2e fase), maar om paradoxale slaap te bereiken moet liggen. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat paarden REM-slaap kunnen bereiken in zowel het borstbeen (met hun hoofd op de grond) als lateraal. Meer onderzoek is nodig!
NB Ik focus (in mijn werk als gedragstherapeut voor paarden) meer op het languit kunnen liggen (fysiek en mentaal) voor paradoxale slaap. Paarden zouden dit moeten kunnen. Daarnaast kan blijken (er is immers meer onderzoek nodig) dat de benodigde kwaliteit van de paradoxale slaap alleen lateraal bereikt kan worden.

Slaapbehoefte

Net als bij mensen zijn er individuele verschillen tussen paarden in slaapbehoefte. De meeste paarden kunnen prima omgaan met enkele dagen geen paradoxale slaap. Tijdens een concours of verhuizing kunnen de meeste paarden wel fase 1 en 2 van de slaap bereiken. Zelfs op een endurance rit lijkt het dat de paarden minder worden beïnvloed door slaaptekort dan hun ruiters en een ‘dutje’ (fase 1 of 2) doen tijdens het wachten bij de controlepost. Gemiddeld genomen komt het paard in de problemen na 7 tot 14 dagen zonder paradoxale slaap.

Slaaptekort wordt vaak verward met narcolepsie

Narcolepsie is een zeldzame neurologische afwijking die gekenmerkt wordt door onweerstaanbare perioden van slaap en slaapstoornissen (ook ineenstortingen). Het bekendste kenmerk van narcolepsie is een overmatige behoefte om gedurende de dag te slapen, zelfs na voldoende nachtrust. Bij een slaapterkort is er geen neurologische afwijking, het paard kan of wil eenvoudigweg niet liggen waardoor er een tekort aan de paradoxale slaap ontstaat.

Mogelijke oorzaken slaaptekort

• Lichamelijk ongemak – Pijn tijdens het liggen of opstaan kan een paard weerhouden van zijn slaap.
• Sociale problemen – Sociale problemen kunnen er voor zorgen dat een dier niet durft te gaan liggen.
• Management – Leefomstandigheden kunnen leiden tot slaapproblemen. Denk bijvoorbeeld aan licht, geluid maar ook vormgeving en bodembedekking van de stal en zelfs training.

Hoe zorgt u dat uw paard voldoende kan slapen?

• Zorg voor voldoende rust op de verblijflocatie van het paard – Veel geluid en bewegingen kunnen het paard storen in zijn slaap. Probeer enkele uren volledige rust in de stal te creëren.
• Lichten uit en radio uit – Ondanks dat paarden zich goed kunnen aanpassen aan slapen met verlichting en geen vast dag en nacht ritme hebben zoals wij, geeft de natuurlijke donkerte van de nacht rust.
• Zorg voor zachte – droge bodem. Indien een paard uitglijd op de ondergrond als hij wil gaan staan of liggen kan dit het paard ervan weerhouden om te gaan liggen. Bij paarden die dag en nacht in de wei staan dient een droge schuilplaats aanwezig te zijn voor het paard. Veel paarden geven voorkeur aan een voldoende dikke (maar niet te dik) laag stro, schoon zand of een weide om te liggen
• Sociale groepen soortgenoten – Paarden die zonder soortgenoten moeten verblijven durven soms niet te liggen. Paarden die bevriend zijn of elkaar voldoende tolereren zullen eerder rusten dan paarden die elkaar niet mogen. Paarden slapen over het algemeen beter in de nabijheid van soortgenoten en als zij soortgenoten kunnen zien en horen. Wisselingen of problemen in de groep kunnen ook tot slaapproblemen leiden.

Heeft jouw paard slaapgebrek?

Neem contact op met Arlene Jansen ik help graag.

Gedragstherapie voor paarden;
Professionele hulp bij gedragsproblemen!

Heeft uw paard gedragsproblemen? U krijgt de hulp die nodig is om het ongewenste gedrag te veranderen of te stoppen! Arlène Jansen is een Tinley® gedragstherapeut voor paarden geaccrediteerd door de SPPD.

DIRECT (vrijblijvend) CONTACT? VUL HET FORMULIER EN IK NEEM ZO SPOEDIG MOGELIJK CONTACT OP.