Paard braver bij dierenarts door leertheorie – Paardvisie.nl?

Regelmatig plaatst paardvisie nuttige en goede artikelen. Helaas kan ik niet achter de inhoud van onderstaand artikel staan. Graag licht ik het toe.

http://www.paardvisie.nl/2014/10/dierenarts-veiliger-door-toepassing-leertheorie/

De betekenis van overschaduwen vanuit de psychologie
Het is een goede zaak dat steeds meer mensen zich gaan verdiepen in de manier waarop een dier leert (leerprincipes). Het artikel gaat in op het begrip ‘overschaduwen’. De oorspronkelijke betekenis heeft een relatie met klassieke conditionering. Indien je tijdens de aanleerfase het een dier tegelijkertijd twee (nog niet geleerde) signalen geeft zal het dier het signaal koppelen dat het makkelijkst te leren is. Dit is afhankelijk van de sensorische beleving van het dier. Zo kan je een hond leren zitten door tegelijk je stem (zit) en een handgebaar te gebruiken. Hoogstwaarschijnlijk koppelt de hond het handgebaar aan het gedrag zitten en wordt het stemcommando ‘overschaduwt’.

Overschaduwen betekent afleiden?
Tegenwoordig wordt het begrip ‘overschaduwen’ vaker gebruikt, maar met een totaal andere betekenis, namelijk ‘afleiden’. In het artikel wordt gesteld: “heel bange paarden veel baat kunnen hebben bij ‘overschaduwen’”. In het genoemde voorbeeld gaat het om een paard dat heel bang in een situatie met een dierenarts die een injectie wil geven.

Angst!
Alert zijn en vluchten voor dreigend gevaar waren belangrijke eigenschappen voor de wilde voorouder van het hedendaagse paard. Ondanks dat ons ‘gedomesticeerd’ paard niet hoeft te vluchten voor predators als wolven is het gedrag nog steeds aanwezig in het paard. Angst heeft een functie en beschermt het paard tegen schadelijke invloeden van buitenaf. Een paard heeft invloed op zijn gedrag zolang de angst die hij ervaart beheersbaar is. Datgene dat de angst veroorzaakt, veroorzaakt een kettingreactie in het lichaam; een hogere hartslag, het vrijkomen van (stress)hormonen en veel andere processen zorgen ervoor dat het paard klaar is om te vluchten. Wordt de angst te groot dan zal het lichaam de regie overnemen wordt er reflexmatig gehandeld. Een paard met hevige angst kan zich dus niet op andere taken concentreren.

Voor- achterwaarts laten gaan VAN EEN PAARD DAT AL HEEL ANGSTIG IS?
(in de situatie bij de dierenarts – zoals beschreven in artikel paardvisie.nl)
Het paard zal door de begeleider gevraagd (of gedwongen) worden voor- en achterwaarts te gaan en kan niet weg uit de onprettige situatie. Deze situatie heeft overeenkomsten met de therapiemethode ‘fludding’ je houdt het dier in de situatie die angst opwekt zonder dat het kan vluchten. Het is een therapiemethode met grote risico’s die nooit zomaar mag worden uitgevoerd. De risico’s op het verergeren van de angst, het ontstaan van (angst)agressie of ander ongewenst gedrag zijn groot.
Vergelijk het voor jezelf hevige angst hebt voor spinnen. Je bent heel bang voor spinnen – we zetten er een (grote) spin op je arm, maar ondertussen wordt je ook voor- en achteruit geduwd. Zal de spinnenangst over gaan?

Of bedoeld men het paard voor- en achterwaarts zetten VOORDAT HET PAARD HEEL ANGSTIG WORDT?
In het voorbeeld (paardvisie.nl) wordt het paard voor- en achterwaarts moet worden gezet op het moment dat de dierenarts er aankomt. In praktijk blijkt dat de prikkel (datgene wat de angst veroorzaakt) voor elk paard anders is. Ga je dus starten met voor- en achterwaarts zetten als de dierenarts in beeld komt – kan dit betekenen dat het ene paard al angstig is en de andere nog niet. De handeling voor- en achterwaarts moeten dus afleiden van de handeling van de dierenarts waardoor je de prik als verrassing kunt geven?
Vergelijk deze methode voor jezelf met angst voor spinnen. Je wordt gevraagd een rekensom op papier op te lossen – als je even niet oplet zetten we een grote spin op je arm. Zal je minder angstig worden?

Wat werd er dan gedaan – in het onderzoek (Gemma Pearson) – dat succesvol was?
In het originele artikel van Gemma Pearson staat iets heel belangrijks;  “We started very gradually and broke the injection process down to small steps”. Ofwel het proces van “benaderen met injectie” werd opgesplitst in kleine stapjes. Hoe dit precies gedaan is wordt niet beschreven (In gedragstherapie wordt dit ook wel Systematische Desensitisatie genoemd – een proces waarbij je het paard stap-voor-stap dichterbij de angstige situatie brengt ZONDER dat het paard daarbij gestrest en angstig wordt). Wel wordt duidelijk dat angst en stress wordt VOORKOMEN! Het voor- en achterwaarts zetten kan zo inderdaad afleiden en is daarnaast een mooie test – een paard dat (te) angstig wordt zal niet meer snel en kalm reageren op de opdracht voor- en achterwaarts te gaan. Er gebeurt iets heel anders dan “het paard leren zich op jou te concentreren waardoor ze zich kan ontspannen” – zoals in het artikel (paardvisie.nl) wordt vermeld. Er wordt immers voorkomen dat het paard angstig wordt.

Ook in het voorbeeld van het paard dat de behandelkamer niet in durft gaat anders dan beschreven wordt in het artikel van paardvisie.nl. “To manage horses which were reluctant to enter the examination stocks, we applied a negative reinforcement technique, which involved applying a mildly aversive cue to the horse and then rewarding it for approaching the stocks by taking the cue away.” Ofwel er wordt heel specifiek (milde!) druk weggehaald zodra het paard richting de behandelkamer beweegt. Je leert ze dus niet voor-, achterwaarts en stoppen, je leert ze dat onaangename (aversieve) druk weggaat als je richting de behandelkamer gaat.

Ook Tristan Tucker bouwt op in kleine stapjes en gebruikt niet alleen ‘afleiding’.

Welk effect kan het snel voor- en achterwaarts zetten ook hebben?
Sommige methodes of paardentrainers maken gebruik van het snel voor- en achterwaarts zetten (of andere snel herhaalde oefeningen) van een paard om iets anders te bereiken. De meeste paarden hebben geleerd om naast hun begeleider te lopen en te stoppen indien hij of zij stopt. Er is vaak helemaal geen sprake meer van een actief leerproces, het paard heeft het geleerd en er geen druk meer op het halstertouw – het touw hangt in een boogje. (kijk maar eens goed als een paard naast een persoon loopt). Maar om een paard snel te laten reageren en vlot voor- en achterwaarts te laten gaan is vaak weer oefening nodig. Om dit in korte tijd te bewerkstelligen is vaak veel druk (of in combinatie met puntdruk – denk aan speciale halsters) nodig. Deze oefening in combinatie met de toenemende druk ervaren de meeste paarden als onprettig en stressvol. Door deze oefening in te zetten voor een ruimte die je wilt betreden (bijvoorbeeld een behandelruimte van een kliniek of een trailer) kan je het paard laten kiezen tussen twee aversieve (onprettige) situaties. Of de onprettige oefening doen of de onprettige ruimte in – zodra het paard in de richting loopt van de ruimte waar je in wilt stop je de ‘onprettige’ oefening. Deze manier van ‘probleemoplossen’ kan soms effectief zijn, maar kan juist ook voor angst en nieuw probleemgedrag zorgen. Voor veel paarden is dit een onprettige ‘methode’. Kijk maar eens naar dit voorbeeld.

Gedragstherapie is een vak net als dierenarts
Het is echt veel te kort door de bocht om te stellen dat “paarden braver worden bij de dierenarts door leertheorie” met gebruik van ‘overshadowing’. Ten eerste impliceert het dat het paard eerder dus niet braaf was en niet deed wat gevraagd wordt. Maar dit is niet het geval het paard kan simpelweg de opdracht niet uitvoeren omdat het angstig is. Net als mensen met angst voor spinnen niet gaan zitten op een stoel waar een grote spin zit. Het goede nieuws is dat je paarden goed kunnen leren. Een professionele gedragstherapeut kan je helpen en kan precies uitzoeken waarom en waarvoor het paard angstig is en de eigenaar helpen.
Een gedragstherapeut is natuurlijk geen dierenarts en kan bijvoorbeeld geen kreupelheidsonderzoek doen, maar een dierenarts is geen gedragsdeskundige en kan het paard toch niet in 10 minuten van zijn angst afhelpen?

Oplossingen voor problemen?
De eerste zin in het artikel van paardvisie.nl artikel. “Als de dierenarts een paard onderzoekt, en dat paard is niet bekend met de dierenarts, heeft pijn of negatieve ervaringen, dan kan het paard angstig of boos worden.” Ik denk dat met hier met ‘boos’ eigenlijk agressie wordt bedoeld. Boos is immers een emotie ‘een negatief gevoel hebben”. Agressieve gedragingen bij het paard – in dit soort situaties – komen bijna altijd voort uit angst. Indien een paard angstig is en niet kan vluchten kan het immers agressief worden. Maar het grote probleem zit hem in de 3 dingen die genoemd worden.

Is het paard niet bekend met de dierenarts?
Dan kan het dus ook geen negatieve ervaring hebben. Wat wel mogelijk is, is dat het paard nog niet gewend is aan reizen, aangeraakt worden of angstig wordt in deze nog onbekende omgeving. Dit is een hele werkbare situatie, de eigenaar van het paard dus eenvoudigweg oefenen, voordat het naar de dierenarts gaat. Bij honden wordt dit als onderdeel van de opvoeding gezien… (http://www.puppyopvoeden.nl/nuttige-dingen-om-je-puppy-te-leren/) zou dit bij paarden ook niet zo moeten zijn? Dit voorkomt veel problemen en maakt het een stuk veiliger voor alle mensen die iets met het paard moeten doen.

Het paard heeft pijn?
Het hangt af van de mate van pijn of het paard nog reageert op eerder geleerde signalen, heeft het paard heel veel pijn gaat de afleiding natuurlijk niet werken.

Het paard heeft een negatieve ervaring?
Een ruim begrip – dit kan van alles zijn – maar hier kan door de eigenaar geoefend kan worden (met hulp professionele gedragstherapeut). Is dat niet veel veiliger voor de dierenarts en prettiger voor het paard?

Positieve bekrachtiging kan niet altijd, maar wel vaker
Een andere leermogelijkheid zal in veel gevallen prima inzetbaar zijn. http://www.youtube.com/watch?v=HCtrtbdXkVw. Er is een groot voordeel bij het gebruik van positieve bekrachtiging – je beloont gewenst gedrag – waardoor de associatie kan veranderen. Helaas wordt deze leervorm (nog) zelden gebruikt bij klinieken en dierenartsen voor paarden. Wat lijkt het mij leuk om een dagje mee te lopen op een dierenkliniek en dit in praktijk te brengen. Bij honden is het al veel gebruikelijker een koekjes paraat te hebben door zowel eigenaar als dierenarts.

Voorkomen van problemen
De inhoud van het oorspronkelijke artikel van Gemma Pearson gaat in op het voorkomen van ongelukken door angstige en agressieve paarden tijdens een behandeling. Met doet dit door de behandeling op te splitsen in kleine stapjes en door te VOORKOMEN dat het paard angstig wordt. Dit is natuurlijk fantastisch!
Maar dit is wel iets heel anders dan in het artikel van paardvisie.nl stelt.

Mijn conclusie
Leerprincipes zijn zo oud als de weg naar Rome. Echter leren we elke dag bij en kunnen we door het delen van kennis en onderwijs dieren beter  begrijpen. Zodra handelingen worden betiteld als ‘methode’ of ‘techniek’ gaat het vaak fout. Het probleemgedrag wordt generaliseert en leerprincipes wordt gecombineerd tot een kant-en-klare oplossing. Daardoor worden individuele aspecten van het dier vaak over het hoofd gezien.